به گزارش شهرستان سوادکوه یکی از شهرستان‌های استان مازندران است که در ناحیه البرز مرکزی و در مجاورت استان سمنان قرار گرفته است.
شهرستان سوادکوه از سمت شمال به شهرستان سوادکوه شمالی، از سمت جنوب به شهرستان فیروزکوه در استان تهران و شهرستان مهدیشهر در استان سمنان، از سمت غرب به شهرستان بابل و از سمت شرق به شهرستان ساری و ارتفاعات دودانگه و دهستان چاشم در شهرستان مهدیشهر محدود است.
طبق سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهرستان برابر با ۴۳٬۹۱۳ نفر و جمعیت منطقه ۶۸٬۷۴۷ نفر می‌باشد و مساحت آن به ۲۰۷۸ کیلومتر مربع می‌رسد. این شهرستان با تراکم نسبی جمعیت ۹/۳۲ نفر در هر کیلومتر مربع مساحت، دارای یکی از پائین‌ترین میانگین در سطح شهرستان‌های استان مازندران است.
وجه تسمیه و تاریخچه
سوادکوه در دوران مختلف تاریخ، محدوده ثابتی نداشته و همواره حدود و مرز آن در اثر عوامل طبیعی، اقتصادی و سیاسی تغییر یافته‌است. کشفیات باستان‌شناسی به همراه اسناد و مکتوبات تاریخی حاکی از آن است که سوادکوه از نواحی کهن طبرستان و ایران بوده و انسجام بافت اجتماعی و فرهنگی آن در دوران اساطیری ایران ریشه دارد. این ناحیه همواره در تعیین مسیر تاریخ طبرستان حضور مؤثر داشته و مورد توجه حکام دولت مرکزی بوده‌است. مورخینی مانند ابن اسفندیار تا قبل از قرن دهم هجری قمری آن را جزئی از تپورستان در ایالت فرشوادگر ذکر کرده‌اند که از شرق تا جرجان، از غرب تا دیار آذربایجان، از جنوب تا نواحی ری، قومس و دامغان وسعت داشت.
ایالت فرشوادگر که در آثار مورخینی نظیر استرابون یونانی، ابن اسفندیار، میر ظهیرالدین مرعشی و کتاب اوستا از آن یاد شده ترکیبی از واژه‌های تبری فرش به معنی دشت و جلگه، واد به معنی کوه و گر به معنی دریا ذکر شده‌است. در برخی دیگر از منابع تاریخی مانند التدوین آمده که نام قدیم سوادکوه پتشخوارگر و پتشخرگر بوده و فرمانروایان و امرای بسیاری از این منطقه برخاسته و وقایع تاریخی مهمی نظیر ورود و سکونت فریدون پادشاه پیشدادی، پیکار رستم پهلوان مشهور شاهنامه فردوسی با دیوان مازندران و عبور اسکندر مقدونی در جنگ با داریوش سوم پادشاه ایران آخرین پادشاه هخامنشی در این ناحیه روی داده‌است.
در روایات شاهنامه فردوسی و اوستا، کتاب دینی پیروان آئین زرتشت آمده که سوادکوه در گذشته محل زندگی انسان‌های متمدنی بوده که آئین دیوسنائی داشته‌است. واژه‌هایی نظیر دیوا، دی، دوآزرک و دا که اکنون نیز در زبان بومیان این نواحی رایج می‌باشد، از آن روزگاران به یادگار مانده‌است. نشانه‌هایی نیز از آئین میترائیسم و مهرپرستی در قرون اولیه میلادی و اواسط حکومت پادشاهان ساسانی، در این ناحیه وجود داشت. در زمان یزگرد سوم آخرین پادشاه ساسانی ایران، حکومت سرزمین سوادکوه به ولاش واگذار و لقب فرشواد جر شاه به او اعطا گردید.
ساکنین این ناحیه به دلیل وضعیت طبیعی منطقه در بدو ورود سپاهیان عرب‌ها به ایران، سالیان متمادی با آن‌ها و عوامل خلفای اموی مبارزه کرده و حتی تا قرن چهارم هجری به زبان پهلوی سخن می‌گفته و با خط پهلوی کتابت می‌کرده‌اند. کتیبه‌ای نیز به خط پهلوی ساسانی در بنای باستانی برج لاجیم بر جای مانده مربوط به قرن پنجم هجری قمری است. سرانجام اهالی منطقه با اختیار و تسلط کامل دین جدید را پذیرفته و به اسلام علوی روی آوردند. عده‌ای از مورخین به همین دلیل سوادکوه را کوه سیاه معنی‌کرده و بر این عقیده‌اند که اعراب در طی سال‌ها مبارزه با مردم این ناحیه شکست خورده و به دلیل هراس ناشی از هیبت کوه‌های مرتفع و سخت‌گذر که از انبوه درختان بلند و کهنسال پوشیده بوده نام سوادکوه یا کوه سیاه را بر این سرزمین نهادند.
در عهد خلافت مأمون خلیفه عباسی، اسپهبد مازیار به جر شاه یا پادشاه کوهستان ملقب گردید. این کوه بخشی از کوه‌های آپارسن قدیم بود که در کتاب اوستا اوپامیری یسنا خوانده می‌شد و اکنون نیز همین نام در سوادکوه وجود دارد.
در برخی از اسناد و مکتوبات تاریخی به جای مانده از جمله کتاب التدوین، سوادکوه را همان ناحیه مشهور فرشوادگر دانسته‌اند که در آثار مورخین مختلف در طی دوران تاریخی فرشوادگر، پرشخوارگر، پتشخوارگر، پرخواتروس، فرشوادجر، پذشخوارگر نیز خوانده شده‌است.
در همین کتاب ذکر شده که تا زمان حکومت فریدون، ششمین پادشاه پیشدادی ایران، سوادکوه جزء اقطار مازندران در حوزه فرشوادگر بوده و فریدون در ناحیه شیلاب یا تیلاب سوادکوه بزرگ شده‌است. در کتاب اوستا نیز آمده که فرشوادگر در جنوب دریای فرا فکرت قرار دارد و تخت‌گاه دیوان مازنی است.
در تحولات اجتماعی و تاریخی بعد از قرن پنجم تا اواخر قرن سیزدهم هجری قمری نیز همواره نام سوادکوه به عنوان منطقه‌ای امن و محفوظ مطرح بوده‌است. به همین دلیل باید اذعان داشت که بافت فرهنگی، اجتماعی و تمدن غنی و باستانی این منطقه به سنت دیگر مناطق کشور در طی فراز و نشیب‌های تاریخ دچار آسیب کمتری شده‌است.
تاحدود یک قرن پیش اقتصاد عمده مردم سوادکوه دامپروری بوده و با زندگی عشایری و کوچ نشینی امرار معاش می‌کردند که هنوز بازماندگان این نسل درگوشه و کناره این منطقه با همان سبک ساده زندگی به چشم می‌خورند؛ اما با تأسیس راه‌آهن و کشف رگه‌های زغال‌سنگ در کوه‌های سوادکوه و پیامد آن احداث معادن استخراج زغال‌سنگ و انتقال آن به کمک لوکوموتیو به اصفهان سبک جدیدی در کسب درآمد مردم و تغییر زندگی کوچ نشینی به زندگی کارگری و مقرری بگیری معادن به وجود آورد. مجموعه معادن کارسنگ، کارمزد، تاریک دره و… ازین قبیل می‌باشند. رونق سوادکوه نیز از همان زمان شروع شد تا اینکه در اواسط دهه ۷۰ به دلیل بی‌کفایتی برخی مدیران شرکت البرز مرکزی و واگذاری بی‌حساب و کتاب بیت‌المال به بخش خصوصی، این شرکت عظیم که با دستان پینه‌بسته کارگران بومی قوت گرفته بود به بن‌بست رسید… آثار رکود شدید اقتصادی و فقر مردم سوادکوه و اعتیاد فراگیر جوانان ناشی از همین به تاراج بردن شرکت و اموال آن توسط بخش خصوصی و صد البته لابی مدیران و مسؤلان وقت است.
سواته‌کوه
ظهیرالدین مرعشی از سوادکوه با نام سواته‌کوه و سوادکوه یاد نموده‌است وی می‌نویسد:
سید مرتضی به لپور رفت. بیستون که مادر وی از ایشان بود او را دلیل گشته و به سواته کوه رساندیدند.
اصفهبد بدو بنهاد و به گلابی که به سوادکوه مشهور است رسید.
ملا شیخ علی گیلانی از سوادکوه با نام سواته کوه یاد نموده‌است وی می‌نویسد:
تا در آن گرمی شمس الدین دیو که از خویشان آقا میر بود با جمله دیوساران سواته کوه بیک ناگاه برسرشان ریختند.
مراکز تاریخی و باستانی
امامزاده عبدالحق
این امامزاده در شهر زیراب واقع شده و از دیرباز به عنوان یک مکان مقدس برای مردم شهرستان و استان بحساب می‌آمده و هرساله شاهدخیل عظیمی از مهمانان و زایران می‌باشد. هم چنین این امامزاده محل یکی از بزرگترین میعادگاه‌های استان مازندران در روز عاشوراست. به گونه‌ای که دسته‌های عزاداری از محلات اطراف به سمت زیراب و محل امامزاده روانه می‌شوند.
محله قدیمی آلاشت
محله قدیمی آلاشت با ثبت ملی ۸۶۷، در ۳۵ کیلومتری پلیس‌راه آزادمهر قرار دارد. این محله در منطقه‌ای کوهستانی و جنگلی واقع شده و خانه‌های آن اغلب از خشت خام ساخته شده و بام آن‌ها نیز با تخته پوش پوشانده شده‌است. کوچه‌های محلات قدیمی، باریک، سنگی و شیب تندی دارند. این خانه امروزه به عنوان موزه مردم‌شناسی در خدمت عموم مردم جهت بازدید قرار می‌گیرد.
پل ورسک
این پل حدود هشتاد سال قبل، بر روی دره ورسک منطقه سوادکوه ساخته شد و در زمان جنگ جهانی دوم به پل پیروزی معروف شد. پل ورسک با دهانه‌ای به طول ۶۶ متر و ارتفاع ۱۱۰ متر یکی از بزرگترین شاهکار‌های مهندسی طول خط آهن شمال است.
قلعه کنگلو
قلعه کنگلو در ۳۹ کیلومتری شهر پل سفید، ۱۳ کیلومتری جاده دوآب-خطیرکوه در کنگلو بر بالای صخره‌ای عظیم قرار دارد. قلعه کنگلو از دوران ساسانیان به جا مانده‌است. این قلعه به عقاب پیر مازندران شهرت داشته و تحت شماره ۲۷۵۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. نمای خارجی قلعه را یک باروی عظیم سنگی تشکیل می‌دهد که در قسمت میانی و طرفین آن، برج‌های دیده‌بانی تشکیل شده‌است. فضای داخلی این قلعه با توجه به بقایای آن، مدور و در دو طبقه ساخته شده بود که قسمت عمده آن ازبین رفته و درحال ویرانی است.
قلعه گردن
قلعه گردن عباس‌آباد که یکی از مرتفع‌ترین قله‌های سوادکوه می‌باشد.
قلعه خاجمه کوه
که در مقابل قلعه پرستوک قرار داشته و کوچکتر از آن است پلان دارای شکل مدور با یک دروازه می‌باشد. در فاصله ۱۰ متری بیرون دیوار چاهی قرار داشته که آب قلعه را تأمین می‌کرد. به‌دلیل وضعیت منطقه این احتمال وجود دارد که سنگ‌های این بنا از فاصله ۱۵ کیلومتری با دست به دست کردن توسط سربازان و کارگران بر پای‌کار رسیده‌است.
قلعه حسن‌بور
در تاریخ تبرستان ابن اسفندیار از وقایع قرن دوم گرفته تا هفتم بار‌ها از قلعه‌ای به نام قلعه کیسلیان یاد شده‌است. به زعم ابن اسفندیار کیسلیان مرکب از کیه به معنی خانه یا قلعه و سلیان است که سلیان نامی در دوره ساسانی آن را بنا کرده‌است. بسامد نام کیسلیان در تاریخ تبرستان نشانگر اهمیت ویژه این منطقه بوده‌است. واژه کیسلیان امروزه به صورت کسلیان تلفظ می‌شود و قلعه کیسلیان نیز به «قلعه حسن‌بور» معروف شده‌است. این قلعه بین بهمنان و سرخ‌کلا قرار دارد و ثابت شده‌است که قدمت آن به دوره ساسانی می‌رسد. این اثر در تاریخ ۲۴ اسفند ۱۳۸۳ با شماره ثبت ۱۱۵۳۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
با تحقیق در پلان آن مشخص شده که بنا بر روی چهار نیل پایه قوی قرار داشته و دارای دو دروازه و چهار برج نگهبانی بوده‌است.
«قلعه حسن‌بور» در واقع در «ملک‌لیلی» با مساحت بیش از ۱۵۰۰ متر و در فاصله ۷ کیلومتر از شمال سرخ‌کلا و جنوب بهمنان در ارتفاع ۱۰۰۰ متر از سطح دریا و در عمق جنگل‌های سرخ‌کلا و بهمنان و مشرف به دشت مازندران واقع شده‌است.
آب‌انبار قلعه:
مخزن ذخیره آب و استفاده در طول سال، قابلیت ذخیره حجم بسیار زیادی آب باران و برف را در فضایی خنک را دارا بود. جدارهٔ داخلی آب‌انبار از آجر‌های صفحه‌ای به ضخامت حدود ۵۰ سانتیمتر تشکیل شده و قسمت خارجی آن از سنگ و ساروج است.
برج لاجیم
برج لاجیم در شمار آثار زمان تسلط آل زیار بر طبرستان در فاصله سال‌های ۳۱۶ الی ۴۴۳ هجری قمری است.
این بنای تاریخی در خارج از یک گنبد مخروطی ساده و ظریف پوشیده شده‌است که در داخل به حالت مدور تغییر شکل می‌دهد. ورودی این بنای آجری در سمت شرق است و پایه گنبد به وسیله یک ردیف طاق‌نما تزئین شده‌است. در کمربند زیر گنبد دو کتیبه به خط کوفی و پهلوی بر روی هم قرار گرفته‌است. این دو کتیبه به‌شکل زیبایی با آجر‌های تراش‌خورده در زمینه‌ای از گچ سفید نصب شده‌اند کتیبه با خط کوفی نام کیا اسماعیل ابوالفوراس شهریار ابن‌عباس صاحب بنا و تاریخ ۴۱۳ هجری قمری را نشان می‌دهد.
در کتیبه کوفی نام و القاب صاحب مرقد خوانده می‌شود، ولی نام سازنده آن مشخص نیست و تنها حدس و گمان و با توجه به قرینه اجزایی از کلمات باقی‌مانده می‌توان بدان دست یافت.
متن کتیبه چنین است:
بسم الله الرحمن الرحیم. هذا قبر القیم الکیا الجلیل ابوالفوارس شهریار بن العباس بن شهریار مولی امیرالمؤمنین رحمه الله امر بینائه … فی سنه ثلاث عشر و اربعمانه، عمل الحسن بن علی.
شرح مختصری از تاریخچه و معماری بنا به صورت پوستر در داخل برج لاجیم قرار داده شده‌است.
جاده دسترسی به لاجیم از زیرآب آغاز می‌شود و پس از طی یک مسافت ۲۷ کیلومتری به سر گردنه مرتفعی می‌رسد که از طبیعت و ارتفاعات جنگلی خارج و به چمنزار و بوته زار‌های زیبا بدل می‌گردد. ظاهراً اخیراً قسمت‌های داخلی این برج مورد مرمت قرار گرفته‌است. نکته دیگر وجود یک مقبره در داخل بنای برج است.
برج باوند
برج بسیار زیبای باوند از دوران آل باوند از اسپهبدان مازندران در ابتدای ورودی منطقه سرخ‌آباد سوادکوه قرار دارد. این برج شبیه مهره رخ در شطرنج است. برج مزبور توسط پروفسور شروین باوند بازسازی شده‌است. هم‌اکنون در بین اهالی منطقه فوق به نام گنبد معرف می‌باشد.
دیگر جاذبه‌های تاریخی:
برج دیو کلی
کاروانسرای گدوک
قلعه اولاد
پل شاپور
پل قدیمی پل سفید
آرامگاه اخوت
کلیسای سرخ‌آباد
تقسیمات کشوری
شهرستان سوادکوه از بخش‌های مرکزی و زیرآب و از شهر‌های پل سفید، زیرآب و آلاشت تشکیل شده‌است. در سال ۱۳۹۲ نام بخش شیرگاه به مرکزیت شهر شیرگاه به شهرستان سوادکوه شمالی تغییر کرد. این شهرستان از دهستان‌های راستوپی با ۶۰ آبادی، ولوپی با ۳۲ آبادی، سرخ‌کلا ۱۷ آبادی و کسلیان با ۱۶ آبادی تشکیل شده‌است.
بخش مرکزی شهرستان سوادکوه
دهستان راستوپی
دهستان ولوپی
شهرها: پل سفید، زیراب، آلاشت
بخش زیراب:
دهستان سرخ‌کلا
دهستان کسلیان
تنها دریاچه سوادکوه
دریاچه شورمست
غار‌های سوادکوه
غار اسپهبد خورشید
غار کیجاکچال
این غار زیبا در داخل ارتفاعات جنگلی مشرف به پیت‌سرا در دوآب سوادکوه قرار دارد. محل اصلی غار در بدنه یک دیوار ۶۰ متری از جنس آهک واقع شده که ارتفاع آن از سطح زمین به ۲۳ متر بالغ می‌گردد. سقف گنبدی آن با کف غار نیز ۷ متر فاصله دارد.
دیواره ۶۰ متری به‌شکل یک کلاهک می‌باشد به‌صورتی که دهانه غار در زیر یک نقاب به طول ۵/۴ متر قرار گرفته‌است. محوطه زیر دهانه غار نیز به‌شکل یک کلاهک می‌باشد.
این غار یک شاهکار و یک اعجاز طبیعی است. وضعیت آن نیز شرایطی را پدیدآورده که دسترسی به غار را غیرممکن ساخته و تنها با تجهیزات کامل می‌توان به داخل آن راه پیدا کرد. چشم‌انداز طبیعی مقابل آن نیز بسیار بدیع و چشمگیر است. عمق غار کیجاکچال زیاد نیست، ولی با وجود کوچک بودن و سادگی، شکل و نمایی دل‌پسند دارد. تمام مساحت داخل آن شامل یک تالار ساده بیضی شکل با طول ۱۲ متر و عرض ۱۰ متر و دو اتاق بزرگ کنارهم با اندازه‌های متفاوت می‌باشند. اتاق بزرگتر در جانب شمال غار با ۶ متر طول و ۷۵/۴ متر عرض در جهت شمالی، جنوبی و اتاقی کوچکتر با ۵/۵ متر طول و ۱۰/۴ متر عرض در جانب جنوب فضای داخلی ساخته شده‌اند. این دو اتاق با یک دیوار ازهم جداشده و مدخل هر دو اتاق در ایوان جلو دهانه غار قرار دارد.
دیوار‌ها ۶۵ سانتیمتر قطر دارند که بیشتر قسمت‌های آن از بین رفته‌است. مصالح ابنیه داخلی سنگ و یک نوع گل بسیار سخت و محکم از جنس خاک رسی است که در پای ارتفاعات این به وفور یافت می‌شود. سقف ابنیه داخل غار نیز با تنه درختان جنگلی منطقه تیرکشی شده بود.
غار کیجاکچال از هر جهت شبیه غار اسپهبد خورشید می‌باشد و مانند آن احتمالاً مربوط به اواخر دوران ساسانی و از دژ‌های دفاعی اسپهبدان طبرستان در برابر حمله اعراب به منطقه و پناهگاه سلاطین و حکمرانان وقت بود.
غار دیولیلم
این غار در آزادمهر پل سفید واقع شده و عده‌ای از محققین و مورخین آن را زندان کیکاووس پادشاه پیشدادی و کیانی ایران می‌دانند که توسط دیو سفید و سپاهیانش در این غار به بند کشیده شد و شرح کامل آن در کتاب شاهنامه فردوسی آمده‌است.
غار‌های مهم دیگر سوادکوه عبارتند از:
غار لی‌پشت
در چرات در دهستان ولوپی در غرب منطقه سوادکوه که به سرخ غار نیز معروف است. فاصله زمانی این غار با دامنه کوه لی‌پشت تقریباً یک ساعت می‌باشد و قسمت پایانی راه مذکور بسیار دشوار و سخت‌گذر است. ورودی غار رو به شمال و سقف طاق مانند غار با آثار زیبایی طبیعی حاصل از چکیدن آب و مواد معدنی شبیه سنگ مرمر بسیار دینی است.
غار زنگیان
در زنگیان در دهستان ولوپی که ۱ کیلومتر عمق دارد و به خاطر ریزش آب آهک دارای مناظر زیبایی از استالاگمیت می‌باشد. برخی عقیده دارند که این غار در زمان حمله مغولان به عنوان زندان به‌کار می‌رفته‌است.
غار سوت‌شاه
این غار در جانب شرقی جاده سوادکوه و روبروی پادگان دوآب واقع گردیده‌است، در روایات غیرمکتوب برجای مانده از دوران قدیم در میان بومیان آمده‌است که در زمان حمله مغولان دو برادر از حکام منطقه به نام سوت‌شاه و فیروزشاه به این غار پناه برده‌اند. در طی مدت پناهندگی مغولان نهر آب منطقه که از بائیکلا سرچشمه گرفته و به طرف غار بود را مسدود کرده و همراهان حکام مذکور بر اثر تشنگی و گرسنگی از بین رفتند. در این میان فیروزشاه به غار دیوخانه که در مقابل سرچشک واقع شده پناه برده و از راه داخل غار به منطقه کمرپشت و فیروزکوه فرار کرد. در مدخل ورودی غار سوت‌شاه آثار پلکانی که با آهک و ساروج درست شده باقی مانده‌است.
جنگل‌های سوادکوه
بخش وسیعی از منطقه سوادکوه دارای جنگلی متراکم و متنوع با درخت‌هایی نظیر راش، افرا، توسکا، ملج و نوع کمیاب درخت سردار یا سرخ‌دار می‌باشد.
جنگل‌های بکر در مناطقی که میان بومیان و اهالی پرتاس خوانده می‌شوند دارای مسیر‌های دشوار بوده، ولی به لحاظ قرار گرفتن در ارتفاعی خاص، همواره در پوششی از مه قرار داشته و مناظر بدیعی را پدیدمی‌آورند. در میان این نوع از جنگل‌ها نیز دره‌های زیبا، به همراه نهرها، آبشار‌ها و چشمه سار‌های متعدد، خودنمائی می‌کند.
وجود درخت‌ها و درختچه‌های منحصربه‌فردی مانند سف، تل، تلکا، زرشک، الاش و لازه به همراه گیاهان میوه دار وحشی مثل ازگل، ولیک، زال زالک، گالش انگور، سولس و ته‌دونه، بر جذابیت نواحی جنگلی سوادکوه افزوده‌است.
برخی از نقاط جنگلی این منطقه که برای برنامه‌ریزی در بخش گردشگری مناسب است عبارتند از:
جنگل اسلام‌آباد
این منطقه نیز در ۶ کیلومتری شرق شیرگاه و در مجاورت سد سنبل‌رود قرار گرفته و سمت از جنوب غربی سد مذکور آغاز و در جنوب کلیج خیل و در شرجی‌کلا به منطقه زیولا و جنگل کتو دره ختم می‌گردد. این ناحیه علاوه بر پوشش مناسب گیاهی و دارا بودن مناظر طبیعی متعدد، دارای فضای مناسبی برای ایجاد امکانات جذب گردشگر برای گذران اوقات فراغت می‌باشد.
جنگل اندرکلی
در ۵ کیلومتری شرق شیرگاه واقع شده و با برخورداری از اراضی مسطح و یکنواخت در مجاورت رودخانه تا حاشیه شرقی شیرگاه و در امتداد جاده شیرگاه به قائم‌شهر، در حوالی چای‌باغ، تپه‌سر، چالی و شورخیل برای احداث پارک جنگلی بسیار مناسب است.
جنگل کاشی‌آباد (جمشیدآباد)
این محوطه در انتهای جمشیدآباد، ۱ کیلومتری غرب جاده زیرآب به شیرگاه و ۶ کیلومتری شمال غرب زیرآب واقع شده و برخورداری از یک دره زیبای جنگلی، قرار گرفتن در مجاورت یک آبادی، عبور جاده و راه‌آهن سراسری از کنار آن، جریان رودخانه بزرگ تلار در وسط این منطقه از ویژگی‌های شاخص و بارز آن به‌شمار می‌رود عوامل مذکور باعث گردیده که جنگل کاشی آباد بدون دارا بودن حداقل امکانات تفرجگاهی مانند آب و سرویس‌های بهداشتی، اکنون نیز مورد استفاده ده‌ها هزار گردشگر و دوستداران طبیعت برای گذران اوقات فراغت به ویژه در فصل تابستان از این مکان زیبا، قرار می‌گیرد.
جنگل میان‌کلا آبشار
در حد فاصل بین زیرآب و قائم‌شهر قرار دارد و عبور جاده شوسه تهران، شمال، راه‌آهن سراسری و رودخانه تلار با ارتفاعات پوشیده از انبوه گیاهان متنوع از ویژگی‌های این مکان است.
جنگل‌های شرق جاده شیرگاه به قائم‌شهر
در منتهی‌الیه شمالی منطقه سوادکوه و در میان چای‌باغ، بشل، برنجستانک و پل شاهپور قرار دارد. وجود راه‌های دسترسی مناسب، رودخانه و سد انحرافی بر جذابیت‌های آن افزوده و محیط مساعدی را برای جذب گردشگر فراهم ساخته‌است.
جنگل خی‌پوست
در ۲۷ کیلومتری شرق زیرآب قرار داشته و در محدوده‌ای باطول ۱۳ کیلومتر بخاطر وجود گونه‌های خاصی از درختان شمشاد، بسیار زیبا و مشهور می‌باشد.
جنگل کسلیان
در ۳۰ کیلومتری شمال شرق زیرآب و در دهستان کسلیان واقع گردیده و از کل مسیر دسترسی آن، ۱۴ کیلومتر جاده آسفالته و ۱۶ کیلومتر دیگر شنی می‌باشد. این منطقه زیبا با دارا بودن دره‌های زیبای جنگلی و رود‌های متعدد دارای چشم‌انداز‌های بی‌نظیر و دیدنی است. برج تاریخی و معروف لاجیم در منتهی‌الیه این جنگل قرار دارد.
جنگل دهستان شرق و غرب شیرگاه
در مورد وجه تسمیه شیرگاه، عده‌ای از محققین بر این عقیده‌اند که در روزگاران گذشته در این ناحیه مبارزه‌ای بین یک شیر و یک گاو درگرفت و به‌علت کشته شده شیر در این مبارزه این منطقه را شیرگاه نامیدند. نام‌های دیگر این منطقه خارخون و بعد از احداث جاده سراسری، خطه بوده‌است.
واژه شیر در زبان پهلوی گاهی به معنی شهریار به‌کار رفته و در برخی از متون نیز به عنوان پسوند مکان مورد استفاده قرار گرفته و به همین دلیل می‌توان گفت که شیرگاه در سده‌های باستانی محل استقرار شهریاران بوده‌است. در زبان بومیان قدیم نیز واژه شر به جای واژه سفید استفاده می‌شد و شیردار یا شردار نام درختی از تیره افرا بوده و شاید به دلیل فراوانی این نوع درخت در جنگل‌های اطراف این ناحیه، را شیردارگاه می‌خواندند که به مرور زمان به شیرگاه بدل گردیده‌است. در بسیاری از نقاط مازندران مانند توسکا چال، انار جاری و کنس خابن، این نوع نامگذاری رایج بوده‌است.
جنگل‌های این نواحی در ۴ کیلومتری شیرگاه قرار دارد و مانند دیگر نواحی جنگل‌ها دارای زیبایی‌های طبیعی بکر و زمینه مساعد برای اجرای طرح‌های مختلف و متنوع توریستی است.
جنگل جوارم
محوطه پهناور جوارم در مسیر اصلی تهران به شمال کشور، در مقابل جوارم و ۸ کیلومتری شمال زیرآب واقع شده و در میان جاذبه‌های طبیعی منطقه سوادکوه، از آماده‌ترین اماکن برای احداث پارک جنگلی و اجرای طرح‌های گوناگون از جمله احداث استراحتگاه برای زائرین حرم امام هشتم شیعیان به‌شمار می‌رود.
۳۰ الی ۴۰ هکتار از آن توسط سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور جهت اجرای طرح‌های مذکور واگذار گردیده و پروژه آن نیز در موافقت نامه طرح ملی آماده‌سازی، و بهسازی قطب‌های سیاحتی ایران منظور شده‌است. در حال حاضر جنگل جوارم از آب آشامیدنی برخوردار بوده که این امر به همراه فضای بسیار زیبای آن با ده‌ها جاذبه طبیعی و جاده و راه‌آهن سراسری، عوامل بیتوته هزاران گردشگر را در طول سال فراهم آورده‌است.
نقاط زیبا و جنگل‌های دیگر منطقه سوادکوه عبارتند از:
جنگل کارمزد و کارسنگ در ۳۰ کیلومتری جنوب شرقی زیراب که علاوه بر جنگل‌های طبیعی، رودخانه دره‌های سرسبز، دارای جنگل مصنوعی بسیار زیبایی است.
جنگل سرخ‌کلا در ۵ کیلومتری شرق زیرآب و جاده اصلی تهران به شمال با جنگل طبیعی و مصنوعی.
جنگل پرو در ۱۵ کیلومتری غرب پل سفید در دهستان راستوپی.
جنگل چم چم در ۵ کیلومتری شمال پل سفید که دارای امتیازاتی مانند عبور جاده اصلی از کنار آن به همراه رودخانه و آبشار می‌باشد.
جنگل خانقاپی در ۲۵ کیلومتری پل سفید و در منتهی‌الیه نواحی جنگلی که کوه سرخل به آن مشرف بوده و در جهت شرق و شمال شرق به جنگل‌های کله و اساس مرتبط است.
جنگل پل پا در ۲۰ کیلومتری پل سفید که مراتع سرسبز در ارتفاعات و بوته زار‌های دامنه شرقی آن به همراه جنگل بلوط، ون و راش بر زیبایی آن‌ها افزوده آن را به سه قسمت مجزا تقسیم نموده‌است.
جنگل کنیج‌کلا در ۵ کیلومتری جنوب زیرآب قرار گرفته و کنیج در جهت غرب، شمال و جنوب به وسیله این جنگل‌های زیبا با درختان بلند و کهنسال محصور گردیده‌است.
جنگل سرخ‌آباد در محلی به نام باغ سرخ‌آباد، در ۲۰ کیلومتری جنوب پل سفید و در دامنه‌های ارتفاعات ارفع‌کوه واقع شده‌است. این مکان علاوه برای چشم‌انداز‌های بدیع جنگلی، دارای مراتع سرسبز و آب و هوای بسیار مطبوع در فصل تابستان می‌باشد.
جنگل ورسک به طرف عباس‌آباد در ۲۵ کیلومتری جنوب پل سفید با پوشش گیاهی راش، بلوط و مراتع زیبا و آب گوارای چشمه گت او که از ویژگی‌های این مکان می‌باشد.
جنگل ورسک به طرف ماربمرد گرجی خیل در ۲۵ کیلومتری جنوب پل سفید که علاوه بر زیبایی‌های جنگلی، به دلیل آب و هوا و عبور رودخانه از میان آن، همواره محل اتراق مسافران و گردشگران می‌باشد.
پارک جنگلی آزاد مهر در منطقه آزاد مهر پل سفید واقع است.
غذا‌های سنتی
مردم سوادکوه بسیار مهمان‌نواز و سخاوت‌مند هستند و میهمان در نزد آنان از حرمت و ارزش والایی برخوردار است. بدین خاطر در پذیرائی و تزئین سفره غذا نیز دارای ذوق و سابقه درخشانی می‌باشند در طبخ غذا هم هنر و ظرافت بسیاری به‌کار می‌برند. برخی از غذا‌های سنتی این منطقه عبارتند از:
تیرنگ بشتی: که غذای بسیار لذیذ و مقدس بوده و به غذا‌های دسته‌جمعی و گروهی معروف است. تهیه آن بدین صورت می‌باشد که برنج مرغوب با شیر پخته می‌شود و سپس روغن حیوانی را تفت داده و به آن اضافه می‌کنند و در ادامه شیر، ماست و سر ماست نیز با آن مخلوط شده و پس از بهم زدن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ارسیولی: که نوعی نان است و با آرد برنج و تنور سنتی تهیه می‌شود و کیفیت و طعم آن نیز کم‌نظیر است.
کماج: نوعی شیرینی مقدسی است و با آرد، زردچوبه، کره یا روغن حیوانی و شیر درست می‌شود و بسیار مطبوع و خوش‌خوراک می‌باشد. این غذا بیشتر توسط دامداران تهیه می‌شود.
حلوای مخصوص: که در عروسی‌ها و اعیاد و جشن‌های مذهبی، سنتی و ملی تهیه می‌گردد. از فراورده‌های دیگر غذائی این منطقه می‌توان به پیسه گنه و محصولات لبنی مانند خامه، سرشیر، ماست، سرماست، دوغ، کشک، پنیر، کره، آلوشه و تنقلاتی مانند پشت‌زیک، ماکلمه و نان کتی اشاره کرد.
صنایع دستی
سوادکوه از زمان‌های قدیم به عنوان یکی از مناطق مهم در تولید صنایع دستی به‌شمار می‌رفت. اکنون به این هنر‌های سنتی کمتر توجه می‌شود و در صورت عدم برنامه‌ریزی‌های مناسب و کارشناسانه، به‌علت عدم توجیه اقتصادی سایه‌های کمرنگ آن‌ها محو خواهد شد.
وجود نداشتن تضمین برای خرید تولیدات صنایع دستی، پائین بودن سقف تسهیلات بانکی از تنگنا‌های مهم این بخش است. با حمایت دولت، حذف موانع گمرکی جهت صادر کردن فراورده‌ها، تشویق هنرمندان و تولیدکنندگان، حمایت‌های مالی و اعتباری، برپائی نمایشگاه‌های صنایع دستی در داخل و خارج کشور برای معرفی، تبلیغ و بازاریابی دست آفریده‌ها می‌تواند این ظرایف سنتی که در فرهنگ و تمدن کهن این منطقه ریشه دارد را احیاء کند. از مهمترین صنایع دستی سوادکوه می‌توان صنایع چوبی مانند قاشق، لاک، لاکچه، کچه، ملاقه، آبگردان، ظروف و کاسه‌های ویژه دامداران، تلم برای تبدیل ماست به دوغ و کره را برشمرد. در اطراف شیرگاه و در دهستان شرق و غرب شیرگاه و در بخش لفور تولید نخ ابریشم به صورت سنتی و دست بافته‌های ابریشمی متداول است. در مناطقی مانند دهستان لفور و منطقه خوش آب و هوای آلاشت دست بافته‌های زیبایی مانند شمد، کرچال، پتو‌های نخی، جوراب و دستکش پشمی، باشلق، چوخا، پارچه‌های دلیجی رایج بوده و طرح‌های رکمی و کوتری زیر روی جوراب‌ها دیدنی و خیره‌کننده‌است. در اکثر نقاط مواد کده نیز گلیم بافی و جاجیم بافی نیز صورت می‌گیرد. یکی از صنایع دستی بسیار مهم ناحیه سوادکوه فرش بافی است که در کار اصلی منطقه یعنی دامپروری ریشه دارد. مسیر تکاملی فرش بافی از نمدمالی و گلیم بافی و جاجیم بافی تا فرش‌های دست بافت چندین قرن سابقه دارد. دقت و تسلط مردم سوادکوه به در زمینه تولید، نوع، کیفیت و نقش قالی، نشانگر آشنائی آنان به زیرو بم این صنعت زیبا و سودآور می‌باشد.